Búgingi tańda elimizde zańmen bekitilgen erejelerge qaramastan jumysshy men jumys berýshi arasyndaǵy eńbek daýlary jıi kezdesip otyr. Eńbegi baǵalanbaı, árkimniń jemtigi bolyp, tabanaqy, mańdaı termen tapqan aqshasyn ala almaı zar ılegen azamattarymyzdyń sany azaımaýda. Muny qalaı retteýge bolady? Osyǵan baılanysty Senat otyrysynda depýtat Rysqalı Ábdikerov Qazaqstan Respýblıkasy Premer-mınıstriniń orynbasary Gúlshara Ábdiqalyqovanyń atyna depýtattyq saýal joldady.
Rasynda da kóptegen jumys berýshiler adamdardyń qıyn jaǵdaıyn paıdalana otyryp, eńbek sharttaryn jasamaı eńbek zańnamasynyń talaptaryn buza otyryp jumysshylardy jaldap, sońynan jalaqasyn bermeýdi ádetke aınaldyra bastaǵan.
Jalpy statısıkalyq málimetterge nazar aýdarsaq, eńbek daýlaryna qatysty sot isteri de keıingi jyldary óse túsýde. Máselen, 2017 jyly sottarda eńbekke aqy tóleý talaptarynyń buzylýyna qatysty 1 783 ákimshilik is qozǵalǵan, al 2018 jyly 1939 is qaralǵan, ıaǵnı mundaı ister bir jyldyń ishinde 8,7 paıyzǵa artqan.
Sondaı-aq, Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń málimetine sáıkes 2019 jyldyń 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha jalaqy bereshegi 139 kásiporyndaǵy 6 myń 200 jumyskerdiń aldynda 1 mlrd 940 mln teńgeni quraǵan, onyń 77 paıyzy ıaǵnı 105-i (1,5 mlrd teńge) bankrotqa ushyraǵan kásiporyndar ekenin aıta ketken jón.
Munyń syrtynda, ásirese búginde aýyl sharýashylyǵy salasynda jumys isteıtin jumysshylar da kezinde shartqa otyrmaǵandyqtan jalaqylaryn ýaqytyly nemese múlde ala almaı, al keıbir jaǵdaılarda jalaqynyń ornyna aýyl sharýashylyǵy ónimderin alý faktileri de kezdesedi (bıdaı, shóp, kókenis jáne t.b.). Al munyń saldary jumysshy kúshiniń jetispeýshiligin týǵyzyp, maman kadrlardyń turaqtamaýyna ákelip soqtyrýda.
Alaıda, halyqaralyq tájrıbede álemniń birqatar elderi, máselen Qytaı, Ispanıa, Japonıa sekildi memleketterinde jumys berýshilerdiń eńbekaqyny tóleý talaptaryn buzý faktileri qylmys retinde tanylyp, osyǵan qatysty jazalaý sharalary qoldanylady.
Sondyqtan Konstıtýsıa jáne Eńbek kodeksimen kepildik beretin jumysshylardyń quqyn qorǵaý máselesi búgingi tańda ózekti jáne bul máseleni sheshý Úkimet tarapynan tikeleı aralasýdy qajet etip otyr. Osyǵan baılanysty depýtat Rysqalı Ábdikerov eńbekke aqy tóleý jónindegi talaptardy buzǵany úshin jaýapqa tartý sharalaryn zańnamalyq turǵyda qatańdatý boıynsha baqylaýdy kúsheıtý kerek dep sanaıdy. Ol úshin ne isteý kerek? Premer-mınıstrdiń orynbasary Gúlshara Ábdiqalyqovaǵa saýal joldaǵan depýtat ol úshin birqatar nárselerdi júzege asyrý qajet dep sanaıdy. Atap aıtar bolsaq,
- Birinshi kezekte jumysshylardyń jalaqysyn berý maqsatynda, sodan soń basqa da mindetti tólemderdi ótelýin qamtamasyz etý boıynsha «Bankrottyq jáne ońaltý týraly» Zańyna ózgeris engizýdi;
- «Mindetti áleýmettik saqtandyrý týraly» Zańynyń 4 babyn 7 tarmaqshamen, ıaǵnı “Jumys berýshiniń dármensizdigi (bankrottyǵy) saldarynan tabysyn joǵaltqan jaǵdaı” degen mazmunmen tolyqtyrýdy;
- Beıresmı eńbek qatynastaryna jol bermeý jáne olardy anyqtap, azamattardyń eńbek salasyndaǵy óz quqyqtary jónindegi habardar bolý deńgeıin arttyrýdy;
- Eńbekke aqy tóleý jónindegi talaptardy buzǵany úshin jaýapqa tartý sharalaryn zańnamalyq turǵyda qatańdatý boıynsha baqylaýdy kúsheıtý jáne sharýa qojalyqtaryndaǵy eńbek qatynastaryn bir júıege keltirý máselelerin qarastyrý kerek.
Rasynda da bankrotqa ushyraǵan kásiporyndardyń jumysshylaryna qaryzyn qaıtara almaýy úlken problemaǵa aınalyp barady. Ony tezirek sheshý kerek. Óıtkeni etken eńbektiń óteýiniń qaıtqany durys. Eger kásiporyndar jumysshynyń eńbekaqysyn qaıtara almasa, bári de sot arqyly sheshilgeni durys. Biraq bankrotqa ushyraǵan kásiporyn aılyqty qalaı tóleıdi? Bul – endi úlken másele.
Usynǵan: Erkin Qaldan
